İslam sanatında geometrik desenler, matematiksel prensiplerle şekillenen estetik harikalar olarak karşımıza çıkar. Bu yazıda, Anadolu Selçuklu döneminden başlayarak, İslam sanatında geometrik desenlerin kökenine, gelişimine ve anlamına dair bir yolculuğa çıkacağız.
İçindekiler :
Anadolu Selçuklu Döneminde Geometrik Desenler
Anadolu Selçuklu döneminde sıklıkla karşımıza çıkan bu süsleme tarzı; kare, dikdörtgen, üçgen, daire ve yıldızlar gibi formların birleşmesinden oluşmaktadır. Anlam olarak evrenin sonsuzluğunu simgelemektedir. Geometrik desen ve süsleme sanatı, İslamiyet öncesi dönemlerdeki farklı coğrafya ve kültürlere dayanan geometrik süsleme tarzı, özellikle Mısır ve Sümerlerde geometri bilgisinin gelişmesiyle ilerlemeye başladı. İslam Medeniyetlerinde zirveye ulaşan geometrik desen ve süsleme tarzı; özellikle girih tarzı olarak gelişmiştir. İç içe geçmeli kompleks geometrik şekillerden oluşan bu tarz, çini, kündekari, cilt ve tezhip gibi alanlarda karşımıza çıkar.
Matematik ve Geometri: Sanatın Temel Taşları
Evrenin yaratılışı matematik ve görünüşü ise geometri iledir diyebiliriz. Matematik ölçü ve içeriği, geometri ise yine ölçü ve görüneni anlatır. Buna göre matematik ve geometri aynı olgunun iki farklı anlatımı sayılabilir. Sanat evreninde de her şeyin matematiği ve geometrisi vardır. Mesela, tezhip eserleri de içerik olarak matematik ve görünüş olarak geometrik işlemler barındırır. Ancak nihayetinde ortaya çıkan her eser, sanatçının dünyasına ait sübjektif bir tasavvuru iletir.
Daire Formunun Önemi
Daire formu, evrendeki en mükemmel şekil olarak kabul edilir. Felsefi anlamda, aynı anda ve her noktada başlangıç ile bitişi içermesinden dolayı, evrendeki birliği sembolize eder. Dairenin sonsuz potansiyeli vardır. Üçgen, altıgen ve kare gibi temel geometrik şekiller ondan doğar ve ona dönerler. Bir tezhip çalışmasında desen oluşturulurken, daireden hareketle sonsuz desen ağları ve motifler üretilebilir.
Tezhip Sanatında Geometrik Desenler
Her tezhip uygulaması, tahayyül, tasarım, matematik ölçüm, altın oran, geometrik sistemler, desenler, çizgiler ve renk çeşitleri ile oluşan biçimler üzerine adım adım inşa edilmektedir. Tezhip sanatında, ruhu ve aklı etkileyen veya etkileşime açık eser niteliği taşıyan eserler üretmek esas olmalıdır. Bu çerçevede, anlamı yeniden üretmek ve ürettikçe yeniden öğrenmek, sanatçının bir anlama, anlamlandırma ve anlatma serüveni olarak ortaya çıkar.
Geometrik Desenlerin Kültürel ve Felsefi Arka Planı
Geometrik sistemlerin sanatçılar için hazırlanmış çizimi konusunda, Ebu’l Vefa Buzcanî’nin kitabı yazılı belge olması açısından önemlidir. Ancak tezhip sanatının akademik anlamda teorik çerçevesi henüz oluşum aşamasındadır. Geometriyi ve tezhibi sadece teknik olarak çözümlemek ve uygulamak, bu kadim sanatın gelecek nesillere aktarımı için yeterli değildir. Tezhip sanatının tarihsel arka planı ile birlikte felsefi ve düşünsel köklerini de bulmak, yazmak ve aktarmak gereklidir.
Sonuç ve Değerlendirme
Tasavvufi bağlamda biraz genelleyerek söylersek, "ilahî geometri" olmasa, sayfa düzenlerinde bu kadar çok motif ve rengin uyumu oluşturulamazdı. Çeşitlilikte uyumu bulmak, vahdet arayışının yoludur. Sanatçının uzun arayışlarında kullandığı her dil ile kendi varlık sırrını aradığı muhakkaktır. Bu arayışın dili ne olursa olsun, hepsi bir uyum içinde bir yüzeyde buluşur.
Comments