Son yapılan araştırmalar, uzun zamandır Antik Mısır’da icat edildiği düşünülen ünlü bir akıl oyununun aslında farklı bir coğrafyada ortaya çıktığını ortaya koyuyor. Dünya üzerindeki ilk oyunlardan biri olarak bilinen “58 Delik” oyununun kökenlerinin, yeni arkeolojik bulgulara göre Güney Kafkasya'da yer aldığı belirlendi.
“58 Delik” Oyununun Yeni Kökeni
Geleneksel olarak M.Ö. 2. binyılda Antik Mısır’da icat edildiği düşünülen “58 Delik” veya “58 Delikli Oyun”, aslında aynı dönemde Güney Kafkasya’da da oynanıyordu. Son kazılar, bu oyuna ait kanıtların bu bölgede de bulunduğunu gösteriyor. Bu durum, oyunun kökenleri hakkındaki bilgileri yeniden gözden geçirmemize neden oldu.
Oyunda kullanılan bazı parçalar hayvan başlarıyla süslendiği için “köpekler ve çakallar” olarak da anılan bu oyun, Tunç Çağı'ndan Demir Çağı’na kadar yüzyıllar boyunca popülerliğini korumuştu. Oyun, üzerinde deliklerin oyulduğu özel bir tahta veya düz bir zemine sahipti.
Oyunun Kuralları ve Oynanışı
“58 Delik” oyununda, tahta üzerinde iki paralel çizgi halinde 10’ar delik ve bunların etrafını saran 38 delik bulunur. Toplamda 58 deliğin yer aldığı bu tahtada, oyuncular beşer piyonla oyuna başlar ve zar atarak belirlenen hamle sayısıyla piyonlarını hareket ettirir. Oyuncular, kendi taraflarındaki son deliklere ulaşmaya çalışır. Bazı delikler arasında kısa yolları simgeleyen çizgiler de bulunmaktadır. Farklı dönem ve yerlerde değişik kurallarla oynanmış olan bu oyun, yüzyıllar boyunca evrim geçirmiştir.
Arkeolojik Bulgular ve Yeni Teoriler
Günümüzde çeşitli müzelerde sergilenen toplam 80 kadar 58 Delikli Oyun tahtası bulunmaktadır. Örnek tahtalar Mısır, Levant, Mezopotamya, İran ve Anadolu gibi geniş bir coğrafyadan geliyor. En eski tahta, Mısır’ın Batı Yakası’ndaki Teb antik kenti yakınlarındaki El-Asasif nekropolünden çıkarıldı ve Firavun II. Mentuhotep dönemine tarihleniyor. Bir diğer örnek ise Orta Anadolu’daki Kültepe’den bulunmuş olup M.Ö. 1885-1836 yıllarına tarihleniyor.
Ancak yeni bulgular, oyunun kökenlerine dair farklı bir hikaye anlatıyor. Arkeologlar Walter Crist ve Rahman Abdullayev’in çalışmaları, oyunun Mısır’dakinden çok daha önce, M.Ö. 3. binyılın sonu ile 2. binyılın başlarında Güney Kafkasya’da oynanmaya başlandığını gösteriyor. Bu araştırma, oyunun Güneybatı Asya’da ortaya çıkıp, buradan diğer bölgelere yayıldığını öne sürüyor.
Araştırmacılar, Azerbaycan’daki bulguların bu teoriyi desteklediğini belirtiyor. Özellikle Bakü’nün güneybatısındaki Gobustan Milli Parkı’nda tesadüfen bulunan bir taş üzerinde oyulmuş oyun deseni, Güneybatı Asya ve Mısır’da bulunan tahtalarla büyük benzerlik gösteriyor. Bu bulgular, oyunun kökenlerinin Mısır’dan daha kuzeyde olabileceğini güçlü bir şekilde öne sürüyor.
Kültürel Yayılım ve Etkileşim
Crist ve Abdullayev, oyun kültürlerinin ticaret rotaları üzerinden yayıldığını ve bu süreçte Güneybatı Asya, Mısır ve Kafkasya bölgeleri arasında yoğun bir etkileşim olduğunu belirtiyor. 58 Delikli Oyun’un bu geniş coğrafyaya yayılması, oyunların kültürel ve sosyal sınırları aşarak farklı toplumlar arasında etkileşim sağladığını gösteriyor.
Oyunun bu kadar geniş bir alanda popüler olması, onun sadece bir eğlence aracı değil, aynı zamanda bir kültürel değişim aracı olarak da önemli bir rol oynadığını kanıtlıyor. Bu yeni bulgular, tarihsel oyun kültürlerimize dair bilgilerimizi genişletiyor ve yeniden şekillendiriyor.
Sonuç
Yeni arkeolojik bulgular, Antik Mısır’da icat edildiği düşünülen 58 Delikli Oyun’un aslında Güney Kafkasya kökenli olduğunu gösteriyor. Bu keşif, oyunun tarihsel ve kültürel önemini yeniden değerlendirirken, oyunların toplumsal etkileşimdeki rolünü de vurguluyor.
Comments